Çocuklar doğdukları günden itibaren belirli mizaç özelliklerini gösterebilirler. Bu mizaç özellikleri, ebeveyn veya bakıcı tutumlarından veya koşullarından etkilenerek zamanla daha belirgin hale gelebilir veya azalabilir. Çekingenlik ve içe dönüklük bazen belirli mizaç özelliklerine atfedilebilirken, bazen çevre ile etkileşimlerin sonucu olabilir. Peki, çocukta çekingenlik belirtileri ve tedavisi nedir?
Çocuklarda Çekingenlik
Çekingen çocuklar sosyal ortamlarda kendilerini gergin ve rahatsız hissederler. Tepkisi sakin ve dikkatli olur. Çekingen bir çocuk iletişim kurmak ister lakin buna cesaret edemez. Çekingenlik yeni girilen ortama karşı doğal bir davranıştır ve çocuklar yeni tanıdıklara karşı temkinli davranarak kendilerini korurlar. Çekingenlik, çocuğun doğasının bir parçasıdır. İçedönük çocuklar dışadönük çocuklardan daha çekingen olabilir, ancak içe dönük çocuk ve çekingen çocuk farklıdır. İçine kapanık bir çocuk; istediğini yapar ve dışarıda oynamaktansa kitap okumayı tercih eder. Çekingen çocuk ise dışarıda oynamak ister lakin buna cesaret edemediği için evde kitap okur.
Çekingenlik, gelişimin belirli aşamalarında kendini gösterir. İlk başta 8-9 ay civarında bebekler yabancılardan korkmaya başlar. Bu, insan hayatındaki ilk çekingenlik örneğidir. Bu aşamada, çocuk yabancılar ve tanıdıklar arasında ayrım yapabilme kabiliyetindedir. 2-5 yaş arası çocuklar, giderek kendilerine özgü kişilikleri olan bireyler olduklarını fark etmeye başlarlar. Genellikle tanımadıkları akranlarından çekinmezler. Ancak tanımadıkları yetişkinlere karşı çekingenlik en çok bu yaş grubunda görülüyordu. Tanıdıkları bir yetişkinle beklenmedik bir durum veya ortamda karşılaşırlarsa çekingen davranışlar sergileyebilirler.
İlkokul öğrencileri bireysel farklılıkları anlar ve sosyal kuralları öğrenir. Bu yaşta çocuk ilgi odağı olmak istemez ve herkesten farklı olduğunu göstermemeye çalışır. Çocuklarda bu duygu özgüven eksikliğine ve çekingenliğe neden olabilir. Gelişim evrelerinde ortaya çıkan çekingenlik, zamanla kendiliğinden geçer.
Bir çocuk evde akrabalarıyla çok rahat konuşuyorsa, ancak okul gibi belirli ortamlarda hiç konuşamıyorsa, seçici mutizm sorunludur. Seçici mutizmi olan çocuklar, yabancı durumlardan ya da yabancılardan aşırı korktukları, yani aşırı çekingen oldukları için konuşmazlar ve isteklerini beden dili ile ifade ederler. 3-5 yaş arası kızlarda daha sık görülür. Bu çocukların dil gelişimi ile ilgili herhangi bir sorunu olmadığı gibi, depresyon da yaşamamışlardır. Bir çocuk çevreye uyum sağlayamazsa ve bir aydan fazla konuşmayı reddederse, seçici mutizm teşhisi konulur. Sorun kendiliğinden ortadan kalkmaz ve ne kadar uzun süre beklenirse, durum daha kötü olur. Aile muhakkak bir uzman yardımı almalıdır.
Çoğu zaman, gelişim aşamasından kaynaklanan çekingenlik bir sorun değildir. Ancak çocuk yetişkinlerden ve yaşıtlarından utanıyorsa, bildiği bazı durumlardan kaçınıyorsa, bir süre sonra uyum sağlayamıyorsa, (farklı) yoğun korkular yaşıyorsa, arkadaş edinemiyorsa veya hala tek çocuğa bağımlıysa, çekigenlik ciddiye alınmalı ve profesyonel yardım alınmalıdır. Aksi takdirde çocuk bir kısır döngüye yakalanacak, iletişim kuramayacak, reddedilecek, yeni deneyimler kazanamayacak, özgüveni düşecek ve daha da çekingen olacaktır. Terapist çekingenlik düzeyini değerlendirecek ve temel nedeni arayacaktır.
Çocuklarda Çekingenlik Nedenleri
- Aşırı koruyucu anne ve baba
- Çocuğun kendine güvenmemesi
- Ebeveynlerin çocuğunu başkaları ile kıyaslaması
- Çocuğun anne ve babadan şiddet görmesi
- Çocuğun annesine ve babasına bağımlı olması
- Çocuğun dış görünüşünü ya da kıyafetlerini beğenmemesi
- Anne ve babanın pasif karakterler olması
Çocuklarda Çekingenlik Belirtileri
- Okulda öğretmeninin sorduğu sorulara bildiği halde cevap vermemesi
- Hiç arkadaşının olmaması
- Faaliyetlere katılım sağlamak istememesi
- Davet edilen yerlere gitmek istememesi
- Yakın akrabalarıyla dahi konuşmaktan kaçınması
- Kalabalıklardan çekinmesi
- İlerleyen dönemlerde okula gitmek istememesi
Çocuklarda Çekingenlik Tedavisi
Her çocuğun zaman zaman bir şekilde sorunları olabilir. Bu sorunlar, çocuğun günlük hayatını zorlaştırmaya başladıysa bir uzmandan destek almanız faydalı olabilir. Çocuğunuzun çekingenliğinin ve içine kapanıklığının günlük hayatını olumsuz etkilediğini düşünüyorsanız ve çocuğunuz 3-8 yaş arasındaysa bir uzmana danıştıktan sonra oyun terapisi yapılabilir. Daha büyük çocuklar için Bilişsel Davranışçı Terapi (BDT) yapılabilir. Bu oldukça etkili bir tedavidir ve etkinliği araştırmalar ile desteklenmiştir.
