Tiyatro aşkıyla hayallerinin peşinden koşan ve her ne olursa olsun hayallerinden vazgeçmeyerek adını tarihe “Türk tiyatrosunda sahneye çıkan ilk kadın tiyatrocu” olarak kazıyan Afife Jale, 1902 yılında İstanbul’da doğmuştur.
Afife Jale Eğitim Hayatı
İstanbul Kız Sanayi Mektebinde eğitim gören Jale, Darülbedayinin açtığı tiyatro kursu sınavını kazanarak 10 Kasım 1918 yılında kuruma kabul edilmiştir. O dönemlerde Osmanlı Devleti’nde Müslüman kadınlar, seyirci olarak bile yalnızca kadınlara sergilenen oyunlara gidebiliyor ya da kadınlar için ayrılmış bölümlerde oturuyorlardı. Buna rağmen 2. Meşrutiyet döneminden beri, Türk tiyatrosunun var olması için Türkçeyi iyi konuşan kadın oyuncuların olması gereği tartışılan konulardan biriydi.
I. Dünya Savaşı’nın ardından Millî Mücadele’nin başladığı dönem, Darülbedayi tarafından Türk kadınlarının sahneye çıkmasına zemin olacağı düşünülerek kuruma Müslüman kız öğrenciler alınmış ve Afife Jale’de kuruma kabul edilen 5 Müslüman kadından biri olmuştur.
Stajyer oyuncu olarak derslerine devam eden Jale, bir yıldan uzun süre provalarına devam etmiş fakat Darülbedayi yönetim kurulunun, halka açık gösterilerde sahneye çıkmasına izin vermemesinin ardından maaşını almayı reddederek 1919’dda kurumu terk etmiştir.
Afife Jale’nin Türk Müslüman kimliğini gizlemeden sahneye çıkması, Darülbedayi tarafından Kadıköy kışlık Apollon Sineması’nda yapılan olan Hüseyin Suat’ın “Yamalar” adlı oyunu ile olmuştur. Bir önceki sezon Emel rolünü oynayan Eliza Binemeciyan’ın yurtdışında bulunması teklifin Afife Hanım’a gitmesini sağlamış ve Afife Hanım’ında teklifi kabul etmesi üzerine Müslüman-Türk kadınlarının tiyatro sahnesine yer almasına öncülük eden Türk tiyatrosunun simge isimlerinden biri olmuştur.
Afife Hanımın “Jale” ismi ile sahneye çıkması o günden “Afife Jale” olarak anılmasını sağlamıştır. Afife Jale’nin ilk sahneye çıktığı tarih kaynaklarda farklı olarak belirtilmektedir. Kimi kaynak 9 Eylül 1920, kimi kaynak 13 Nisan 1920 derken Muhsin Ertuğrul 6 Aralık 1923 der.
Ertesi hasta “Tatlı Sır” oyununda Neyir rolüyle sahneye çıkan Afife Hanım, o gece polisler tarafından tutuklanmak istenmiş fakat Kınar Hanımın yardımıyla kaçmıştır. Jale, “Odalık” piyesinde rol alırken 3. sahnede tiyatro polis baskınına uğramış ve Afife Hanım yine kaçmak zorunda kalmıştır. Bir gün Kadıköy iskelesinde yakalanarak karakola götürülen Jale, Darülbedayi oyuncularının polis müdürü Tahsin Bey’le konuşmasından sonra serbest bırakılmıştır.
İçişleri Bakanlığı’nın dair kararı ile Belediye, Müslüman kadınların sahneye çıkarılmamasına ilişkin 27 Şubat 1921 tarihli ve 204 sayılı bildiriyi yayınlayarak Darülbedayi yönetim kuruluna göndermiş ve Afife Hanım kadrodan çıkartılmıştır.
Babasının tiyatro oyuncusu olmasına karşı olmasından dolayı eve dönemeyen Afife Hanım, Burhaneddin Kumpanyası ve Yeni Tiyatro’da çalıştı ve burada birkaç Türk kızının sahneye çıkmasını sağladı. Polis baskını ve tutuklanma korkusuyla hayatına devam eden Afife Jale, yaşadığı sıkıntılardan dolayı şiddetli baş ağrıları yaşadı. Baş ağrısı tedavisi için doktorunun morfin uygulaması üzerine madde bağımlısı olan Afife Hanım, 1928 yılında gittiği bir Hafız Burhan konserinde ona tamburuyla eşlik eden Selahattin Pınar ile tanıştı ve 1929 yılında evlendi.
Çift 1925 yılında boşandı ve Afife Hanım çok kötü şartlar altında yalnız yaşadı. 1934- 1941 tarihleri arasında birkaç kez Bakırköy Ruh ve sinir Hastalıkları Hastanesi’nde tedavi gören Afife Hanım, 24 Temmuz 1941 yılında vefat etti.
Anısına Gerçekleştirilen Projeler
- 1997 yılından beri Yapı Kredi tarafından Afife Tiyatro Ödülleri düzenlenmektedir.
- 1987 Afife Jale ve 2008 Kilit filmlerine hayatı konu olmuştur.
- 2003 yılında Can Dündar tarafından yapılan Yüzyılın Aşkları: Afife ve Selahattin adlı belgeselde ilişkisi anlatılmıştır.
- Turgay Erdener (beste) ve Beyhan Murphy (koreografi) tarafından Afife Jale Bale Süiti (1998).
- Selva Erdener “Afife” adlı müzik albümü çıkartmıştır.
- 2016 yılında 20. Afife Tiyatro Ödülleri töreninde o güne kadar Muhsin Ertuğrul Özel Ödülü ve Yılın En Başarılı Kadın Oyuncusu ödüllerini almış yirmi oyuncunun Afife Jale olarak poz verdiği fotoğraflardan oluşan Afife Jale’ye Saygı adlı fotoğraf sergisi.
